राज्यात पुन्हा हाडे गोठवणारी कडाक्याची थंडी! हवामान विभागाचा ‘या’ जिल्ह्यांना इशारा

विक्रांत पाटील

तापमानातील काही दिवसांच्या चढ-उतारानंतर महाराष्ट्रात पुन्हा एकदा कडाक्याच्या थंडीचे आगमन झाले आहे. सोमवार, ८ डिसेंबर २०२५ पासून, उत्तरेकडून येणाऱ्या थंड आणि शुष्क वाऱ्यांमुळे राज्याच्या तापमानात लक्षणीय घट अपेक्षित आहे. हवामान विभागाने काही भागांमध्ये थंडीच्या लाटेचा इशारा दिला असून, नागरिकांनी आणि शेतकऱ्यांनी योग्य ती खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. हवामान विभागाचा अधिकृत अंदाज, सर्वाधिक प्रभावित क्षेत्रे, या थंडीच्या लाटेमागील शास्त्रीय कारणे आणि आवश्यक त्या उपाययोजनांची सविस्तर माहिती आपण जाणून घेऊया.

हवामान विभागाचा इशारा: विदर्भात थंडीची लाट : भारतीय हवामान विभागाने (IMD) दिलेल्या अधिकृत माहितीनुसार, राज्याच्या काही भागांत थंडीची बोचरी तीव्रता वाढणार आहे. आयएमडी’ने उत्तर विदर्भातील काही ठिकाणी थंडीची तीव्र लाट (शीत लहर) येण्याचा इशारा दिला आहे. या इशाऱ्याला “यलो अलर्ट” (Yellow Alert) म्हणून चिन्हांकित केले आहे, ज्याचा अर्थ नागरिकांनी सतर्क राहून आवश्यक उपाययोजनांसाठी तयार राहावे, असा होतो. नागपूर, गोंदिया आणि यवतमाळ यांसारखे जिल्हे या इशाऱ्याअंतर्गत येत आहेत. किमान तापमानात मोठी घट झाल्याने हा इशारा देण्यात आला आहे. 7 डिसेंबर रोजीच विदर्भातील अनेक भागांमध्ये किमान तापमान सरासरीपेक्षा एक ते 4°C ने खाली नोंदवले गेले होते, जे थंडीच्या वाढत्या प्रभावाचे संकेत देत होते.

पारा घसरला: कोणत्या शहरात किती असेल तापमान? राज्यात सर्वत्र गारठ्याचा वाढता प्रभाव जाणवत असून, विशेषतः विदर्भ, उत्तर आणि मध्य महाराष्ट्रात हुडहुडी वाढली आहे. विविध शहरांतील नोंदवलेले आणि अपेक्षित किमान तापमान खालीलप्रमाणे आहे: विदर्भ: हा विभाग थंडीमुळे सर्वाधिक प्रभावित झाला आहे. काल नागपूरमध्ये ८.६ °C तापमानाची नोंद झाली, ज्यात आणखी घट अपेक्षित आहे. नागपूर, गोंदिया आणि यवतमाळ या जिल्ह्यांत थंडीच्या लाटेचा इशारा असून, येथील किमान तापमान ९ ते १० अंश सेल्सिअसच्या आसपास राहण्याचा अंदाज आहे.
उत्तर महाराष्ट्र: या भागातही हाडे गोठवणारी थंडी जाणवत आहे. जळगावमध्ये 10.8°C, तर नाशिक आणि मालेगावमध्ये सुमारे 10°C किमान तापमानाची नोंद झाली आहे.

मध्य महाराष्ट्र आणि मराठवाडा: या भागांनाही थंडीने वेढले आहे. अहिल्यानगरमध्ये राज्याचे सर्वात कमी तापमान 9.4°C नोंदवले गेले, तर पुण्याचा पारा 10°C पर्यंत खाली आला. मराठवाड्यात बीडमध्ये 10.3°C आणि छत्रपती संभाजीनगरमध्ये 11.6°C किमान तापमानाची नोंद झाली.

मुंबई आणि कोकण: येथे थंडीची तीव्रता कमी असली तरी हवेत गारवा जाणवत आहे. मुंबईचे किमान तापमान सुमारे 13°C पर्यंत घसरण्याची शक्यता आहे. पालघरमध्येही गारठा वाढला असून, तेथे तापमान 16 ते 18°C दरम्यान राहण्याचा अंदाज आहे.

या कडाक्याच्या थंडीमागे नेमके कारण काय? : महाराष्ट्रात आलेल्या या थंडीच्या लाटेमागे अनेक हवामानशास्त्रीय घटक एकमेकांशी जोडलेले आहेत. याची कारणे स्थानिक, प्रादेशिक आणि जागतिक पातळीवर विभागलेली आहेत.

तत्काळ कारण: याचे मुख्य आणि तात्काळ कारण म्हणजे उत्तर भारतातून, विशेषतः हिमालयाच्या बर्फाच्छादित पर्वतरांगांवरून, थंड आणि कोरडे वायव्येकडील वारे महाराष्ट्राच्या दिशेने वाहत आहेत.

प्रादेशिक कारण: हे थंड वारे ‘वेस्टर्न डिस्टर्बन्स’ (पश्चिमी विक्षोभ, म्हणजेच भूमध्य समुद्रातून येणारे बाष्पयुक्त वारे जे उत्तरेकडील हवामानावर परिणाम करतात) या हवामान प्रणालीमुळे उत्तर आणि मध्य भारताकडे ढकलले जातात. हे वारे ओसरल्यानंतर त्यांच्या मागोमाग थंड वाऱ्यांचा प्रवाह सुरू होतो, ज्यामुळे तापमानात अचानक मोठी घट होते.

जागतिक संदर्भ: या सर्वांच्या मागे ‘ला निना’ (La Niña) या जागतिक हवामान प्रणालीचाही प्रभाव आहे. ला निनामुळे पॅसिफिक महासागरावरील वाऱ्यांची गती वाढते, ज्यामुळे जागतिक हवामान चक्रावर परिणाम होतो. भारतीय उपखंडात यामुळे हिवाळा अधिक थंड आणि दमट होण्याची शक्यता वाढते, ज्यामुळे अशा थंडीच्या लाटांसाठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण होते.

थंडीचा कडाका कधीपर्यंत राहणार?

हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, या थंडीच्या लाटेचा प्रभाव काही दिवस कायम राहणार आहे.

* भारतीय हवामान विभागाचा उत्तर विदर्भासाठीचा अधिकृत शीत लहरींचा इशारा विशेषतः 8 डिसेंबर या एका दिवसासाठी आहे.
* सर्वसाधारण अंदाजानुसार, पुढील 2 ते 3 दिवस पश्चिम भारतात तापमानात हळूहळू घट होत राहील आणि त्यानंतर तापमानात फारसा बदल होणार नाही.
* स्थानिक अंदाजानुसार, राज्यात थंडीची स्थिती जवळपास संपूर्ण आठवडाभर कायम राहू शकते आणि डिसेंबर महिनाभर नागरिकांना कमी-अधिक प्रमाणात गारठा जाणवू शकतो.

या थंडीत काय काळजी घ्यावी?

थंडीच्या लाटेमुळे आरोग्य आणि शेतीवर परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे पुढीलप्रमाणे काळजी घेण्याचा सल्ला देण्यात येत आहे.

आरोग्याची काळजी :
1. विशेषतः लहान मुले आणि वृद्ध व्यक्तींनी थंडीपासून बचावासाठी लोकरीचे उबदार आणि सैलसर कपडे अनेक थरांमध्ये घालावेत.
2. शरीरातील उष्णता कमी होऊ नये यासाठी डोके, कान, मान आणि हात व्यवस्थित झाकावेत.
3. रोगप्रतिकारशक्ती टिकवून ठेवण्यासाठी व्हिटॅमिन-सी युक्त फळे व भाज्या खाव्यात आणि नियमितपणे गरम पाणी किंवा इतर उबदार पेये प्यावीत.
4. थंडी वाजून हुडहुडी भरणे हे शरीर उष्णता गमावत असल्याचे पहिले लक्षण आहे. याकडे दुर्लक्ष न करता ताबडतोब उबदार जागेत जावे.
5. थंडीत जास्त वेळ राहिल्यास सर्दी, फ्लू, नाक वाहणे आणि गंभीर परिस्थितीत फ्रॉस्टबाइट (त्वचा गोठणे) सारखे आजार होऊ शकतात.

शेतकऱ्यांसाठी सल्ला
शेतकऱ्यांसाठी कृषी हवामान विभागाने पुढील सल्ला दिला आहे:

1. पिकांना थंडीच्या तणावापासून वाचवण्यासाठी संध्याकाळच्या वेळी हलके आणि वारंवार पाणी द्यावे.
2. भाजीपाला रोपवाटिका आणि लहान फळझाडे पेंढा किंवा प्लॅस्टिकच्या कागदाने झाकावीत (मल्चिंग), जेणेकरून जमिनीतील तापमान टिकून राहील.
3. पशुधनाला रात्रीच्या वेळी गोठ्यात कोरड्या जागेवर ठेवावे. कोंबड्यांना उबदार ठेवण्यासाठी पोल्ट्री शेडमध्ये रात्रीच्या वेळी कृत्रिम प्रकाशाची (बल्ब) सोय करावी.